પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા વિભાગ દ્વારા “જિલ્લા કલેક્ટર્સ પેયજલ સંવાદ”ની બીજી આવૃત્તિનું આયોજન કરવામાં આવ્યું
પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા વિભાગ દ્વારા “જિલ્લા કલેક્ટર્સ પેયજલ સંવાદ”ની બીજી આવૃત્તિનું આયોજન કરવામાં આવ્યું
જળ શક્તિ મંત્રાલયના પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા વિભાગ (DDWS) દ્વારા ‘જિલ્લા કલેક્ટર્સ પેયજલ સંવાદ‘ની બીજી આવૃત્તિનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જે એક રાષ્ટ્રીય સંવાદ છે. જેનો ઉદ્દેશ્ય સ્થાનિક શાસનને મજબૂત બનાવવા, સ્ત્રોત ટકાઉપણું સુનિશ્ચિત કરવા અને જલ જીવન મિશન (JJM) હેઠળ ગ્રામીણ પાણી સેવા વિતરણમાં જવાબદારી વધારવા માટે જિલ્લા નેતૃત્વને સશક્ત બનાવવાનો છે.
આ કાર્યક્રમ વિડીયો કોન્ફરન્સ દ્વારા યોજાયો હતો અને તેની અધ્યક્ષતા રાષ્ટ્રીય જળ જીવન મિશન (NJJM)ના અધિક સચિવ અને મિશન ડિરેક્ટર શ્રી કમલ કિશોર સોન દ્વારા કરવામાં આવી હતી. NJJMના સંયુક્ત સચિવ શ્રીમતી સ્વાતિ મીના નાઈક, વરિષ્ઠ અધિકારીઓ, દેશભરના જિલ્લા કલેક્ટર્સ/જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ્સ, રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના મિશન ડિરેક્ટરો અને રાજ્ય મિશન ટીમો સાથે આ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપી હતી જેમાં 800થી વધુ સહભાગીઓ એકઠા થયા હતા.
‘જિલ્લા કલેક્ટરોની પેયજલ સંવાદ’ શ્રેણી, JJM હેઠળ સ્થાનિક શાસન અને વિકેન્દ્રિત જળ વ્યવસ્થાપનને મજબૂત બનાવવાના વિભાગના ચાલુ પ્રયાસોનો એક ભાગ છે. પ્રથમ આવૃત્તિ (14 ઓક્ટોબર 2025) ડિજિટલ સાધનો, જવાબદારી પદ્ધતિઓ અને પીઅર લર્નિંગ દ્વારા જિલ્લાઓ અને પંચાયતોને સશક્ત બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી હતી. આજે યોજાયેલ બીજી આવૃત્તિમાં, આ સંવાદને સ્ત્રોત ટકાઉપણું તરફ આગળ વધારવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ડેટા-આધારિત આયોજન, કાનૂની સલામતી અને ગ્રામીણ જળ શાસનના જિલ્લા-આગેવાની હેઠળ, સમુદાય-એન્કર મોડેલ બનાવવા માટે મનરેગા સાથે સંકલન પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો.
AS&MD-NJJM એ મનરેગા અને નિયમનકારી સલામતી પર આગળના પગલાંની રૂપરેખા આપી
તેમના પ્રારંભિક ભાષણમાં, AS&MD-NJJM શ્રી કમલ કિશોર સોને જિલ્લા કલેક્ટરોના પેજલ સંવાદના પ્રથમ સંસ્કરણ પછી સતત જોડાણ માટે DCs/DMs ની પ્રશંસા કરી. તેમણે સ્થાનિક શાસન, ડિજિટલ દેખરેખ અને સંસ્થાકીય મજબૂતીકરણ પરની મુખ્ય ચર્ચાઓને માપી શકાય તેવા પરિણામોમાં રૂપાંતરિત કરવા બદલ જિલ્લાઓની પ્રશંસા કરી હતી.
AS&MD એ ભાર મૂક્યો કે ટકાઉ સેવા વિતરણ ડેટા-સમર્થિત નિર્ણય-નિર્માણ, સ્થાનિક માલિકી અને નિવારક શાસન પર આધાર રાખે છે, એમ કહીને કે “જિલ્લા કલેક્ટરો મુખ્ય કાર્યકર્તાઓ છે અને JJM હેઠળ તેમની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.”
રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના પ્રતિસાદ માટે સ્રોત ટકાઉપણું પર DSSના પાયલોટ
શ્રી વાય.કે. સિંહ, ડિરેક્ટર (NJJM), એ સંદર્ભને સ્પષ્ટ કરીને રજૂ કર્યો કે JJMના આગામી તબક્કામાં સ્રોત ટકાઉપણું પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. તેમણે ભાર મૂક્યો કે જ્યારે મિશન 81.21% ગ્રામીણ ઘરોમાં નળનું પાણી લાવ્યું છે, ત્યારે ગ્રામીણ પીવાના પાણીની લગભગ 85% માંગ ભૂગર્ભજળ પર આધારિત છે (CGWB, 2024). ડિસેમ્બર 2023માં ‘પીવાનું પાણી‘ થીમ પર યોજાયેલી 3જી મુખ્ય સચિવોની પરિષદ તરફ ધ્યાન દોરતા, તેમણે પાણીના સ્ત્રોતોને સુરક્ષિત કરવા માટે કરવામાં આવેલી રાષ્ટ્રીય પ્રતિબદ્ધતાઓને યાદ કરી અને ભાર મૂક્યો કે ટકાઉ સ્ત્રોતો ટકાઉ નળ જોડાણોનો પાયો છે, અને ભારતની પાણીની વાર્તા વૈજ્ઞાનિક, ડેટા-આધારિત અને સમુદાય-આધારિત હોવી જોઈએ.
શ્રીમતી સ્વાતિ મીના નાઈકે, JS-NJJM, BISAG-Nના સહયોગથી વિકસિત ડિજિટલ આયોજન અને નિર્ણય-નિર્માણ માળખા તરીકે ડિસિઝન સપોર્ટ સિસ્ટમ (DSS) રજૂ કરી, જે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને પીવાના પાણીના સ્ત્રોતોનું વૈજ્ઞાનિક રીતે આયોજન, મૂલ્યાંકન અને રક્ષણ કરવામાં સહાય કરવા માટે રચાયેલ છે. DSS રિચાર્જ ઝોન ઓળખવા અને ભૂગર્ભજળની નબળાઈનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે હાઇડ્રો-જીઓમોર્ફોલોજી, ક્લાઇમેટ અને અવકાશી ડેટાસેટ્સને એકીકૃત કરે છે. તે JJM સ્ત્રોત સ્થાનો અને CGWB-આધારિત ઝોનેશન સાથે જિલ્લા-સ્તરના નકશા પ્રદર્શિત કરે છે, કૃત્રિમ રિચાર્જ માટે શક્ય ઝોન ઓળખે છે અને યોગ્ય માળખાઓની ભલામણ કરે છે.
શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ પર જિલ્લા પ્રેઝન્ટેશન
• બારામુલ્લા (જમ્મુ અને કાશ્મીર): એક મહત્વાકાંક્ષી જિલ્લો, બારામુલ્લાએ જિલ્લાના ટેન્કર-સંચાલિત ગામડાઓથી પાણી-સુરક્ષિત સમુદાયોમાં પરિવર્તન રજૂ કર્યું. 6,600 કિમી પાઈપ નેટવર્ક, 228 ફિલ્ટરેશન પ્લાન્ટ અને 391 સેવા જળાશયો સાથે, બારામુલ્લા હવે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં સૌથી વધુ FHTC અને હર ઘર જલ પ્રમાણપત્રો ધરાવે છે.
GI પાઈપોની અછત અને મુશ્કેલ ભૂપ્રદેશ જેવા પડકારો હોવા છતાં, જિલ્લાએ રીઅલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ, થર્ડ પાર્ટી ઇન્સ્પેક્શન (TPIA) અને પુરવઠા અવરોધોને દૂર કરવા માટે FRP ઓવરહેડ ટાંકીઓનો ઉપયોગ કરીને સતત પ્રગતિ સુનિશ્ચિત કરી. ₹60 કરોડની પરિહાસ્પોરા મલ્ટી-વિલેજ વોટર સપ્લાય સ્કીમ, 35 ગામડાઓ અને 75,000 લોકોને સેવા આપે છે, હવે 2 MGD રેપિડ સેન્ડ ફિલ્ટરેશન પ્લાન્ટ દ્વારા BIS-માનક પાણી પૂરું પાડે છે. મજબૂત સંસ્થાકીય પદ્ધતિઓ, સ્થાનિક સંકલન અને ક્રોસ-ડિપાર્ટમેન્ટલ કન્વર્જન્સ સાથે, બારામુલ્લા ભારતના સૌથી પડકારજનક ભૌગોલિક વિસ્તારોમાંના એકમાં સેવા વિતરણ, સ્ત્રોત ટકાઉપણું અને સમુદાયના વિશ્વાસને મજબૂત બનાવવાનું ચાલુ રાખે છે.
બારામુલ્લાએ પટ્ટણ વિસ્તારનો એક વિડીયો પણ રજૂ કર્યો હતો, જેમાં દર્શાવવામાં આવ્યું હતું કે કેવી રીતે JJM એ ઘરોમાં સરળતા, ગૌરવ અને આશા લાવીને રોજિંદા જીવનમાં, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકો માટે, સુધારો કર્યો છે.
• બોકારો (ઝારખંડ): બોકારોએ દર્શાવ્યું હતું કે કેવી રીતે JJM મહિલા સશક્તિકરણ અને ટકાઉ સેવા વિતરણ માટે ઉત્પ્રેરક બન્યું છે. છ મુખ્ય નદીઓમાંથી મેળવેલ, જિલ્લો સપાટી પરના પાણી આધારિત યોજનાઓ દ્વારા પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરે છે, જે મજબૂત O&M માળખા દ્વારા પૂરક છે.
જલ સહિયાઓની વિભાવના – સંચાલન, જાળવણી, પાણી પરીક્ષણ અને નાણાકીય વ્યવસ્થાપનમાં તાલીમ પામેલી મહિલાઓ, સમુદાયની માલિકી અને પારદર્શિતાને મજબૂત બનાવી છે. ઇ-જલ કર પોર્ટલે બિલિંગ અને દેખરેખને સક્ષમ બનાવ્યું છે. જિલ્લો જલ સહિયાઓને તેમની સેવા માટે સન્માનિત કરવા માટે જલ જીવન સન્માન પણ રજૂ કરી રહ્યો છે.
વિભાગે જિલ્લાઓ દ્વારા દર્શાવવામાં આવેલા નવીન અભિગમોની પ્રશંસા કરી, નોંધ્યું કે આ મોડેલો સમુદાય ભાગીદારી, ટેકનોલોજી એકીકરણ અને વિકેન્દ્રિત શાસનના સાર – ટકાઉ ગ્રામીણ પાણી પુરવઠા વ્યવસ્થાપનના મુખ્ય સ્તંભોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
જિલ્લા કલેક્ટરોના પેયજલ સંવાદ વિશે
- તેમણે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને મિશનના આગામી તબક્કાને માર્ગદર્શન આપતી નીચેની મુખ્ય પ્રાથમિકતાઓ વિશે માહિતી આપી:
- સ્ત્રોત ટકાઉપણું માટે મનરેગા સાથે સંકલન – જિલ્લાઓને 23 સપ્ટેમ્બર 2025ના રોજ ગેઝેટ સૂચના S.O. 4288(E) સાથે સુસંગત રહેવા વિનંતી કરી, જેમાં રિચાર્જ, પાણી સંગ્રહ અને સ્ત્રોત સંરક્ષણ માટે મનરેગા હેઠળ પાણી સંબંધિત કાર્યો પર સમર્પિત ખર્ચ ફરજિયાત કરવામાં આવ્યો હતો.
- માળખાગત સુવિધાઓ સંરક્ષણ માટે નિયમનકારી પદ્ધતિઓ – 27 ઓક્ટોબર 2025ના રોજ વિભાગના તાજેતરના સંદેશાવ્યવહાર તરફ ધ્યાન દોરતા, તેમણે સંરક્ષિત પીવાના પાણી ઝોન સ્થાપિત કરવાની, પેટ્રોલિંગ અને નિરીક્ષણ પ્રોટોકોલ લાગુ કરવાની અને સમુદાયની તકેદારી અને રિપોર્ટિંગ માટે ગ્રામ્ય પાણી અને સ્વચ્છતા સમિતિઓ (VWSCs)ને સશક્ત બનાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.